چراخوش اخلاقی فضیلت است

خوش اخلاق به کسی گفته می‌شود که با گشاده‌رویى، زبانی ملایم و برخوردی شاد و محبت‌آمیز با مردم روبرو می‌شود، و در هر شرایطی این توانایی را دارد که با خوش‌رویى برخورد کند. 

---

برای اخلاق معانی متفاوتی ارائه شده است که البته اغلب آنها در یک راستا بوده و منافاتی با یک دیگر ندارند. اما در یک جمله‌ی کوتاه، می‌توان گفت: "اخلاق یعنی موضع‌گیری"، و البته مواضعی که منطبق و نشأت گرفته از «خُلق» آدمی است و «خُلق» به صفات، مواضع و جهت‌گیری‌هایی می‌گویند که "ملکه" انسان شده است، خواه این ملکات فضایل باشند و خواه رذایل و همه افعال بدنی انسان نیز از همین ملکات است، ظهور و بروز این ملکات است.

پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند: «إنَّما بُعِثتُ لاُتَمِّمَ مَكارِمَ الأخلاقِ. به راستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده‌ام / كنزالعمال،ج13، ص151» - یعنی چه؟ یعنی آمده‌ام که با تزکیه، با کنار زدن غبار نفس از عقل و قلب، با وحی، با رهنمایی و رهبری، با تعلیم کتاب و حکمت، موضع‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های انسان را [در هر موضوع و امری]، به کمال برسانم، به گونه‌ای که این کمالات، ملکه‌ی او گردد، نه یک کمال و رفتاری مقطعی و فرّار.

بدیهی است که ایمان به خدا و معاد، یک نوع موضع‌گیری است – چنان چه اطاعت و تبعیت از پیامبر و امامان و تأسی به آموزه‌های قرآنی و سیره اهل عصمت علیهم السلام نیز نوعی موضع‌گیری می‌باشد – چنان چه رفتارهای ساده و پیچیده‌ی انسان در قبال هر موضوعی، از خوردن و آشامیدن گرفته، تا رفتار در قبال پدر و مادر، ازدواج، همسر و فرزند، کار و معامله و تجارت، یا جنگ و صلح و ...، همه موضع‌گیری (اخلاق) است.

پس، «وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ»، به عظمت کمال انسانی پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله تصریح دارد.

خوش اخلاق به کسی گفته می‌شود که با گشاده‌رویى، زبانی ملایم و برخوردی شاد و محبت‌آمیز با مردم روبرو می‌شود، و در هر شرایطی این توانایی را دارد که با خوش‌رویى برخورد کند.  
بعضى از مردم به طور طبیعى خوش اخلاق و خوش برخوردند و این یکى از مواهب الهى است که نصیب هر کس نمی‌شود. کسی که دارای اخلاق نیکو است، باید خدا را با تمام وجودش شکر گوید، ولى گروهى چنین نیستند، اما می‌توانند با تمرین و ممارست و به کار بستن اصولی دقیق، حسن خلق و خوش اخلاقی را در وجود خود زنده کنند و چنان در عمق جانشان نفوذ کند که طبیعت ثانویّه شود. 

در حدیثی از حضرت امام على(علیه السلام) می‌خوانیم: «عُنْوَانُ صَحِیفَةِ الْمُوْمِنِ حُسْنُ خُلُقِه‏»؛[جامع الأخبار، ص 107] سرلوحه نامه عمل انسان با ایمان، حُسن خلق او است. می‌دانیم آنچه در عنوان و سرلوحه نامه اعمال قرار می‌گیرد، بهترین و مهم‌ترین آنها است و به تعبیر دیگر، چیزى است که قدر جامع همه اعمال نیک است و قبل از هر چیز نظرها را به خود متوجّه می‌سازد.[الأخلاق فى القرآن، ج ‏3، ص 118]

پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله :«ثَلاثٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فیهِ فَلَیْسَ مِنّى وَ لا مِنَ اللّه‏ عَزَّوَجَلَّ. قیلَ: یا رَسولَ اللّه‏، وَ ما هُنَّ؟ قالَ: حِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَ حُسْنُ خُلْقٍ یَعیشُ بِهِ فِى النّاسِ وَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعاصِى اللّه‏ عَزَّوَجَلَّ» ؛(خصال، ص 145، ح 172 )

سه چیز است كه هر كس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد: اى رسول خدا! آنها كدامند؟ فرمودند: بردبارى كه به وسیله آن جهالت نادان را دفع كند، اخلاق خوش كه با آن در میان مردم زندگى كند و پارسایى كه او را از نافرمانى خدا باز دارد .

امام صادق علیه‏السلام : قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ: یا بُنَىَّ ایّاكَ وَ الضَّجَرَ وَ سوءَ الْخُلْقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِ فَلا یَسْتَقیمُ عَلى هذِهِ الْخِصالِ صاحِبٌ وَ اَ لْزِمْ نَفْسَكَ التُّوَدَةَ فى اُمورِكَ وَ صَبِّرْ عَلى مَووناتِ الاِ خْوانِ نَفْسَكَ وَ حَسِّنْ مَعَ جَمیعِ النّاسِ خُلْقَكَ ؛(قصص الأنبیاء، ص 198، ح 245. )

امام صادق علیه‏السلام  فرمود : لقمان به فرزندش فرمود : فرزندم! از بى‏حوصلگى و بد اخلاقى و بى‏تابى دورى كن كه هیچ دوستى تحمل این خصلت‏ها را ندارد. در كارهایت آرام و بردبار، در تحمّل زحمات برادران صبور و با همه مردم خوش اخلاق باش. 

رابطه با مردم و رعایت اخلاق اجتماعی یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین عرصه‌های خودسازی و پرورش توانایی‌های انسان است. در این میدان است که انسان می‌تواند در اثر ارتباط با انسان‌های دیگر ارزش‌های وجودی سایر مهارت‌های حرفه‌ای، علمی، عقلی و مدیریتی خود را بنمایاند و فضایل اخلاقی و کمالات انسانی را در خویش نهادینه کند و همچنین به شکوفایی توانایی‌هایی دیگران نیز کمک نماید. در عرصه تعامل اجتماعی، حُسن خلق و خوش اخلاق بودن (به معنای دوم)، جایگاه ویژه‌ای دارد، و اولین نمود توانایی شخصیت روحی و معنوی انسان است.

موضوعات مرتبط: اخلاق و ادب در قرآن، اخلاق در روایات ادب در قرآن کریم...